16.9.2024

Bogacili się inni. Rewolucja przemysłowa w XIX wieku

Na Górnym Śląsku przed I wojną światową powstał drugi największy obszar przemysłowy Niemiec. Był synonimem nowoczesności i postępu technicznego. Jego rozwój przyniósł śląskiej arystokracji bajkowe bogactwo. Dla prostych autochtonów oznaczał natomiast nędzę i poniżenie. Industrializację regionu zapoczątkowano już na życzenie Fryderyka Wielkiego.

Na Górnym Śląsku przed I wojną światową powstał drugi największyobszar przemysłowy Niemiec. Był synonimem nowoczesności i postępu technicznego. Jego rozwój przyniósł śląskiej arystokracji bajkowebogactwo. Dla prostych autochtonów oznaczał natomiast nędzę i poniżenie.Industrializację regionu zapoczątkowano już na życzenie FryderykaWielkiego. Dla rozwoju przemysłu zaczął on ściągnąć tutaj fachowców,pochodzących głównie z Gór Harzu. Do osiedlenia się na Śląsku zachęcał ich obietnicami zwolnienia ze służby wojskowej i z podatków.Fryderyk Wielki zrozumiał, że wydobycie surowców naturalnych naGórnym Śląsku może być dla tego regionu wielką szansą na stworzenie stabilnej gospodarki.Chociaż jeszcze wtedy nikt nie podejrzewał, że przemysł górnośląski rozwinie się na tak ogromną skalę, z wyjątkowym zaangażowaniem rozpoczęto industrializację regionu.

Kopalnia Luisa w Zabrzu

Zapoczątkowano ogromne, jak natamte czasy, inwestycje. Już pod koniec XVIII wieku stworzono podwaliny pod jeden z najnowocześniejszych okręgów przemysłowychw ówczesnej Europie.W roku 1778 hrabia von Reden uruchomił w Tarnowskich Górachpierwszą stalownię. Na przemysłową skalę rozpoczęto oczyszczanieżelaza za pomocą węgla. W ten sposób uczyniono wielki krok w procesie tworzenia nowoczesnego przemysłu hutniczego. Technologia taspowodowała przeniesienie przemysłu hutniczego z dotychczasowychobszarów leśnych na tereny, gdzie wydobywano węgiel.Tutaj zainstalowano też pierwszą na kontynencie Europejskim maszynę parową. Miasto stało się mekką inżynierów i górników z całej Europy. Odkrycie to stało się również impulsem do dalszego rozwojugórnictwa. W 1796 w Gliwicach zbudowano pierwszy na kontynencie piec koksowniczy.

Stalownia na Górnym Śląsku. Moderne Cyklopen, obraz Adolfa von Menzel

W roku 1784 rozpoczęto w Tarnowskich Górachwydobycie złóż ołowiu. W czasie wojen napoleońskich Górny Śląsk byłzbrojownią Prus.W rozwój przemysłu angażowali się przede wszystkim autochtonicznimagnaci. Dla przykładu hrabia Carl Wolfang von Ballestrem i jego synFranz von Ballestrem. Do największych przemysłowców tego pierwszegookresu należał Karol Godula zwany „królem cynku”, który swoją karieręzawodową rozpoczynał jako prosty robotnik w zakładach Ballestrema. Popewnym czasie stał się głównym zarządcą ich imperium. Usamodzielniłsię i w ciągu 20 lat zbudował własne, wielkie przedsiębiorstwo. Kiedyzmarł w 1848 roku, pozostawił po sobie jedno z największych imperiówprzemysłowych na Górnym Śląsku. Ale Godula był absolutnym wyjątkiem.Prawie wszystkie zakłady przemysłowe powstawały na tereniewcześniejszych latyfundiów górnośląskich arystokratów. Byli oni dostatecznie bogaci, by samodzielnie inwestować.

Kopalnia Luisa w Zabrzu

Wszystkie wczesnokapitalistyczne zakłady przemysłowe w tym regionie miały jednącharakterystyczna cechę, odróżniającą je od innych regionów: najczęściej były własnością jednego właściciela. Górnośląski przemysł nie byłwłasnością spółek akcyjnych, jak w Zagłębiu Ruhry, tylko od początkudziełem kilku magnatów i ich dyrektorów.Ważną rolę w tym procesie odegrała książęca rodzina von Pleßz Pszczyny. Hans Heinrich XI Fürst von Pleß, stał się przed I wojną światową najbogatszym człowiekiem Niemiec. Wielkiego majątku dorobili siędawni właściciele ziemscy jak hrabiowie Thiele-Winckler, Donnesmarck,czy Schaffgotsch.Rozwój przemysłu na Górnym Śląsku miał w swoim pierwszym okresie, do połowy XIX wieku jedno wielkie ograniczenie. Region leżał oddalony setki kilometrów od innych wielkich aglomeracji miejskich i centrów przemysłowych Prus.

Kopalnia Luisa w Zabrzu

Transport węgla i innych wyrobów Górnego Śląskanastręczał potężnych problemów. Najważniejszą arterią komunikacyjnąbyła kapryśna rzeka Odra, po której żegluga, ze względu na wahającesię stany wód, była bardzo utrudniona. Transport wyrobów okazał siętym bardziej skomplikowany, że najbliższy port rzeczny znajdował siędopiero w oddalonym o kilkadziesiąt kilometrów Koźlu. Przewożenie drogą lądową wielkich ilości surowców i towarów było w tamtych czasachprawie niewykonalne. Dlatego też Śląsk w gospodarce Prus początkowomiał niewielkie znaczenie.Dopiero odkrycie maszyny parowej jako środka napędowego w kolejnictwie, otworzyło przed naturalnymi skarbami Górnego Śląska niespodziewane możliwości. W roku 1845 linia kolejowa połączyła Berlinz Wrocławiem i wkrótce potem z Opolem. Stąd poprowadzona zostałado Tarnowskich Gór.

Kopalnia Luisa w Zabrzu

Okazało się, że na mało którym kawałku ziemi znajdowało się tylenadających się do eksploatacji przemysłowej surowców naturalnych,co na Śląsku. Było tu tyle węgla, co na całej wyspie Anglii. Złoża węglauchodziły przed I wojną za największe na kontynencie europejskim.W latach 60. XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój gospodarczy w iście amerykańskim stylu. W ten sposób powstał drugi, po ZagłębiuRuhry, największy obszar przemysłowy Niemiec. Przemysł górnośląskibył jednym z najnowocześniejszych na świecie. Działo się to kosztempotężnych, najczęściej prywatnych inwestycji.Przed pierwszą wojną produkowano tutaj 25% niemieckiego węgla.Górny Śląsk przed wojną produkował 2,5 razy więcej węgla kamiennego niż Cesarstwo Austro-węgierskie, dwa razy tyle jak Rosja i Belgia. Ilość wydobywanego tu węgla była porównywalna z produkcją całej Francji.Produkcja cynku wynosiła 63% produkcji niemieckiej, 17% produkcji ogólnoświatowej.

Ruiny Kanału Kłodnickiego

Tutaj miało miejsce 25% niemieckiej produkcji ołowiu. Prawa wydobywcze wynikające z posiadanej ziemi szybko spowodowały,że ziemianie stali się przemysłowcami. Na początku XX wieku na 10magnatów przypadało 80% całkowitego wydobycia węgla na GórnymŚląsku.Górny Śląsk stał się również ważnym centrum przemysłu cementowego, jednego z najbardziej rozwiniętych w całych ówczesnychNiemczech. Opierał się on na równie bogatych, w tym regionie, pokładach kamienia wapiennego.Ale pamiętać należy, że rozwój tego przemysłu, nijak nie był samodzielnym dziełem społeczeństwa Górnego Śląska. Zbudowali goniemieccy, najczęściej pruscy inżynierowie i dyrektorzy. Zostali tutajsprowadzeni przez autochtonicznych, górnośląskich arystokratów,którzy przyczynili się do ich ogromnego bogactwa.Ruiny Kanału Kłodnickiego. Natomiast prości ludzie stali się raczej ofiarami procesu modernizacyjnego. Przez wiele dziesięcioleci industrializacja była źródłem ichnędzy, poniżenia i społecznej deklasacji.

No items found.